تحقیق چیست و چه مشخصاتی دارد؟

از ابتدای خلقت و در طول تاریخ، بشر همواره با تحقیق محشور بوده است. بدون پژوهش مرزهای علم و دانش تا بدین پایه از پیشرفت نمی‌رسید. کار تحقیقی چه از منظر فردی و یا اجتماعی باشد فرقی نمی‌کند، در هر صورت پیشرفت و بالندگی را در خود دارد. در زندگی امروزی اهمیت تحقیق تا بدان درجه است که بدون جستجو و تحقیق نمی‌توان رشد و تکامل را برای فرد متصور شد.

ضرورت تحقیق برای علم امری اجتناب‌ناپذیر است. بدون پژوهش و جستجوی علمی، علم دچار نابودی و انزوا خواهد شد. پایه و اساس علم بر مبنای تحقیق استوار است. به‌راستی آیا هر تحقیقی به ارتقای سطح علمی کمک می‌کند؟ تحقیقی که بر اساس اصول و موازین علمی انجام گیرد و از نظم و نظامی سارمان یافته برخوردار باشد می‌تواند بالندگی علمی را به ارمغان آورد. چنین تحقیقی موجب پیشرفت تمدن بشری است.

تحقیق چیست؟

از تحقیق، به تعابیر گوناگونی یاد می‌کنند. جستجوی حقیقت، بررسی و پیداکردن، دستیابی به پاسخ، راستی آزمایی، حقیقت پژوهی از تعاریف این کلمه است. گروهی بر این باورند که تحقیق عمل منظمی است که می‌تواند منجر به پیدا کردن پاسخ برای سؤالات شود. تحقیق علمی مجموعه‌ای از قوانین است که چگونگی دستیابی به حقایق را در موضوع موردنظر بیان می‌کند.

آنچه نمی توان نادیده گرفت این است که تحقیق با جستجوی حقیقت در ارتباط است و حقیقت باوری است که با واقعیات موجود عینی مطابقت دارد. این امر در علوم تجربی مصداق عینی دارد ولی شاید در علوم نظری نتوان حقیقت را به‌صورت عینی نشان داد.

در این مطلب منظور از تحقیق پیدا کردن حقیقت است و روش علمی تحقیق قواعد و شیوه ایی است که پژوهشگر و محقق برای به دست آوردن حقیقت به کار می‌گیرند. به عبارتی تحقیق عبارت است از فعالیت‌هایی منظم و هدفمند که برای دستیابی به خواسته‌هایی فردی و یا گروهی انجام می‌شود. برخی از این خواسته‌ها عبارت‌اند از:

جواب به حس کنجکاوی فرد یا گروه

جواب به چگونگی رخداد برخی از پدیده‌ها و یا شرایط

جستجوی راه‌حل برای یک مشکل و یا مسئله

تحقیق ازنظر علمی فعالیت منظم و هدف‌داری است که برای یافتن پاسخ و رسیدن به حقیقت در مورد یک پدیده و یا یک مسئله انجام می‌دهیم. درواقع تجزیه‌وتحلیل و ثبت مشاهدات عینی که به پیش‌بینی و یا کنترل رویدادها منجر شود را می‌توان تحقیق نامید.

مشخصات تحقیقات

۱-تحقیق همواره با کشف یک رابطه ارتباط دارد. حل مسئله نیازمند پژوهش و جستجو است. اگر مسئله ای نباشد تحقیقی صورت نمی گیرد.

۲-تحقیقی که تأکید بر قوانین کلی و اصول یا نظریه‌هایی دارد  بر اساس آن‌ می‌توان وقایع را پیش‌بینی کرد.

۳-در تحقیق می‌بایست نمونه‌هایی برای مشاهده وجود داشته باشد و با مشاهده نمونه‌ها بتوان به ویژگی‌های پدیده و موضوع پی برد.

۴-تحقیق امر پیچیده‌ای است و به فعالیتی بیشتر از بازیابی اطلاعات نیاز دارد و تفاوت آشکاری با جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت خام دارد.

۵- هر موضوع تحقیقاتی می‌بایست قابل‌مشاهده باشد و تحقیق با آزمایش و یا واقعیات تجربی استوار است چنانچه بتوان در صورت لزوم نتیجه به دست آمده از تحقیق را مجدداً به دست آورد.

۶- تحقیق فعالیتی قابل بازسازی مجدد است به این معنا که در شرایط مساوی بتوان همان نتیجه را به دست آورد چنانچه محقق دیگری در مکان متفاوتی نیز به همین نتیجه برسد و نتیجه مختص به یک محقق وابسته نباشد.

۷-تحقیق به جستجو نیاز دارد و محقق باید بتواند ابزارهای لازم را برای این جستجو در اختیار بگیرد. استفاده از تکنولوژی‌های مدرن می‌تواند در روند کار تحقیقاتی تسهیلاتی را ایجاد کند.

۸- نتیجه تحقیق را باید بتوان به وضوح توصیف کرد. برای این منظور استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری می‌تواند به محقق کمک کند. توصیف‌های غیر کمی را نیز می‌توان توسط مشاهده انجام داد و روش‌های معتبری را برای جمع‌آوری اطلاعات ارائه داد.

۹-تحقیقات با تعصب در یک جایگاه قرار نمی‌گیرند و ضروری است که محقق به‌دوراز تعصب و فردی منطقی باشد. عواطف نقشی در  کار تحقیقی ندارد. محقق می‌بایست برای آزمایش فرضیه‌اش تمام تلاش خود را به کار گیرد و اصراری بر اثبات فرضیه‌اش نداشته باشد. نتیجه هر چه که باشد باید موردقبول محقق قرار گیرد.

۱۰- جستجو در مورد مسائل حل‌شده مفهومی ندارد و محقق بهتر است درباره ایده‌ای بکر و جدید فکر کند و موضوع تحقیق اصیلی را انتخاب کند.

۱۱-شتاب و عجله در پژوهش جایی ندارد. محقق با صبر و حوصله می‌تواند به نتیجه‌ای منطقی و رضایت‌بخش دست یابد.

۱۲- روند کار تحقیقاتی می‌بایست با دقت و ظرافت ثبت شود زیرا برای گزارش از کار تحقیقاتی به ثبت داده‌ها نیاز است.

۱۳- محقق فردی با شهامت است. همه موضوعات تحقیقاتی نیاز به تلاش دارند ولی گاهی این تلاش نیاز به کمی ازخودگذشتگی و شجاعت دارد. به یاد داشته باشید در طول تاریخ محققین بسیاری وجود داشتند که دچار مصائب و ناملایمات زیادی شدند.

لازم به ذکر است که تجارب شخصی و مشاهدات فردی که قابل تکرار نیستند تحقیق محسوب نمی‌شوند. تحقیقی که بدون نوشتن نتیجه و ثبت و گزارش مراحل کار باشد ارزش علمی ندارد. محققین دیگر با خواندن یافته‌های تحقیقاتی می‌توانند دانش کافی در موضوع به دست آورند و با ادامه پژوهش یافته‌های قبلی را تأیید و یا رد کنند و این روند به بازسازی و تجدید حیات علمی کمک مؤثری می‌کند. قابلیت تکرار و تجدید فنی است که اعتبار کار تحقیقاتی را تثبیت می‌کند.