زبانشناسی و نقش آن در ترجمه صحیح

هر متنی که ترجمه می‌شود همچون حیاتی است که مترجم به خواننده اهدا می‌کند. زبانشناسی در ترجمه به درک معانی متن کمک کرده و محتوا را قابل درک و ملموس می‌سازد. مترجم خوب با آگاهی از بافت زبانشناسی محتوا را برای خوانندگان در زبان مقصد توجیه پذیر می‌نماید.

زمینه زبانشناسی و معانی متعدد

از لحاظ زبانشناسی کلمات می‌توانند معانی متفاوت داشته باشند. تغییر ماهیت کلمه، در جمله را بافت زبانی گویند. یک کلمه با توجه به این که چگونه، کجا و چه زمانی به کار می‌رود معانی گوناگونی می‌تواند داشته باشد که در همه زبان‌ها ازجمله زبان انگلیسی و فارسی بسیار دیده می‌شود.

درواقع دو واژه که املای یکسانی دارند می‌توانند معانی متفاوتی را داشته باشند. به عنوان مثال کلمه انگلیسی Read با توجه به جمله می‌تواند به معنی خواندن کتاب باشد. در حالی که در جمله دیگری به مفهوم موضوع رشته تحصیلی در دانشگاه باشد.

I read book

I read physics

در زبان فارسی نیز کلماتی با املای یکسان و معانی متفاوت به وفور دیده می‌شود. ترجمه نقش مهمی در واژه‌هایی با معانی متعدد دارد. در ترجمه ماشینی، تفاوت بین معانی واژگان در جملات، امری دشوار است. در متن راهنمایی مشخصی برای نرم افزار ترجمه وجود ندارد. تشخیص تفاوت در معانی کلمات یکسان، تنها با آشنایی مترجم از بافت زبانشناسی امکان پذیر است.

اشتباه در ترجمه متن در این موارد می‌تواند فوق العاده گیج کننده باشد. لازم به ذکر است در اسناد و مدارک حقوقی، چنین اشتباهاتی جبران ناپذیر است. گاهی استفاده ناهمگون از یک واژه می‌تواند به طور کامل سند را بی اعتبار و باطل نماید. مترجم باید بتواند با آگاهی از زبانشناسی، درک صحیحی از متن به دست آورد. در ترجمه نتیجه نهایی باید همان معنی و مفهوم متن اصلی را منتقل کند. رعایت اصول زبان‌شناسی و انتخاب معانی مناسب، هم در ترجمه انگلیسی به فارسی، و بسیار مهم‌تر از آن، در ترجمه فارسی به انگلیسی بسیار حائز اهمیت است.

بافت اجتماعی و اصطلاحات عامیانه

اصطلاحات رایج در بین جوامع و قومیت‌ها تأثیر بسیاری در ترجمه متن دارد. برخی از این اصطلاحات مربوط به لهجه‌های محلی و برخی برگرفته از فرهنگ‌های عامیانه می‌باشند. برای مثال عبارت bee’s knees مفهوم متفاوتی از معنای تحت اللفظی دارد. چنانچه واقعاً در مورد زانوهای زنبور صحبت می‌کنید این عبارت به کار گرفته می‌شود. در حالیکه این اصطلاحی است عامیانه که هیچ ربطی به زانوی زنبور ندارد.

bee’s knees از سال ۱۷۹۷ در بین گروهی از مردم رایج شد و تا آن زمان مفهوم مشخصی در زبان انگلیسی نداشت. در نگاه اول عبارتی جلف و بی معنی تلقی شده و در محافل رسمی و مکتوب به کاربرده نمی‌شد. در سال ۱۹۲۲ روزنامه Ohio newspaper The Newark Advocate این عبارت را به عنوان عبارت تازه ابداع شده در صفحه روزنامه چاپ کرد و معنی آن را به چالش کشید. فرهنگ انگلیسی آکسفورد عبارت , bee’s knees را مترادف با چیز ناچیز و کوچک قلمداد می‌کند. لغات بسیاری در همه زبان‌ها و البته انگلیسی وجود دارند که نیاز به زبانشناسی و آشنایی با بافت زبان عامیانه دارد ازجمله:

the bee’s knees

the cat’s pyjamas

the snake’s hips

the kipper’s knickers

the monkey’s eyebrows

برخی از واژه‌ها نیز در مناظق مختلف به گونه‌ای متفاوت در نظر گرفته می‌شوند مثلاً واژه شام در فرهنگ‌های مختلف زمان متفاوتی دارد. برخی وعده غذایی شام را غذای شب دانسته و برخی دیگر شام را مترادف با وعده غذایی عصر می‌دانند. بدون اطلاع از زمینه‌های اجتماعی نمی‌توان ترجمه روشن و واضحی از متون را ارائه کرد.

این‌ها فقط چند مثال ساده از بافت اجتماعی است، اما واقعیت این است که تقریباً همه جا حتی در متون کسب و کار عبارات عامیانه با معانی دو پهلو در بافت اجتماعی به کاربرده می‌شود. نادیده گرفتن بافت اجتماعی در ترجمه و انتقال پیام کار صحیحی نیست. مترجم باید به بافت اجتماعی در زبان مبدأ و زبان مقصد به خوبی آگاهی و  تسلط داشته باشد و برای ترجمه صحیح عبارات رایج و عامیانه تلاش کند.

چارچوب و برداشت فردی

برداشت فردی مهم‌ترین بخش از ترجمه مطالب است. چه چیزی را ترجمه می‌کنید؟ چگونه قصد دارید ترجمه کنید؟ نحوه ترجمه با برداشت فردی در ارتباط است. درواقع تفسیر کلمات و انتخاب بین معانی متعدد، می‌تواند با برداشت فردی و تجارب قبلی مترجم در ارتباط باشد. مترجم و چهارچوبی که برای ترجمه دارد تعیین کننده نوع واژه‌ها در زبان مقصد است. مترجم خوب تصمیم می‌گیرد چه چیزی را بگوید و چه چیزی را نگوید و این کاری است که مترجم ماشینی از درک آن عاجز است. برای انتقال صحیح پیام، نیازی به ترجمه کلمه به کلمه متن نمی‌باشد.

برای برداشت صحیح می‌توان از افراد بومی کمک گرفت. همواره کسی که به زبان مادری خود گویش می‌کند بهتر می‌تواند معانی و عبارات عامیانه و اصطلاحات غیر معمول را درک کند. برای مشورت از افراد بومی استفاده کنید. در این صورت می‌توانید مطمئن باشید که خروجی ترجمه، بدون سوء برداشت خواهد بود. مترجمین با تجربه در این زمینه پیام را به شیوه‌ای صحیح و مناسب انتقال خواهند داد. هر گونه اشتباه در درک معانی و برداشت فردی می‌تواند تأثیر نامناسبی را در بین افراد با فرهنگ‌های مختلف ایجاد کند.