روش‌ تحقیق برای پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا

در علوم انسانی و اجتماعی با توجه به تعدد عوامل و متغیرها در روابط بین پدیده‌ها، انواع روش های تحقیق به کار گرفته می‌شود. به همین جهت روش‌های تحقیق در قالب‌های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته و انواع گوناگونی از روش‌ تحقیق ارائه شده است. از جمله می‌توان به روش‌ تحقیق پایه‌ای، اکتشافی، توصیفی، تبیینی، ارزیابی، تجربی و استراتژیک اشاره کرد.

در برخی از موارد تقسیم بندی روش تحقیق بر مبنای موضوع تحقیق انجام می‌گیرد که می‌توان تحقیقات فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی و نظامی را در این طبقه بندی جای داد.چنانچه بر اساس ماهیت کاربردی، نظری و یا توسعه‌ای بودن، روش تحقیق انتخاب شود، تحقیقات به کاربردی، بنیادی و توسعه‌ای تقسیم بندی می‌شود.

انواع روش‌های تحقیق تحلیلی، توصیفی، استدلالی، آزمایشی، همبستگی، مقایسه‌ای، علمی، ارزیابی، آماری و غیره بر پایه روش‌های استدلال و نتیجه گیری و تحلیل داده‌های کمی و کیفی توسط روش شناسان معرفی شده و به کار گرفته می‌شود.

روش‌ تحقیق مناسب در کارشناسی ارشد و دکترا کدام است؟

اهل فن و صاحب‌نظران معتقدند که نمی‌توان روش تحقیق توصیفی مطلق را برای نگارش پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا به کار گرفت. استفاده از این روش به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی سؤالات ایجاد شده در اذهان باشد و مستندات را به‌عین نمایش دهد. به همین دلیل به طور معمول از روش‌ تحقیق تحلیلی به همراه روش تحقیق توصیفی برای رساله‌های دکترا و پایان نامه‌های کارشناسی ارشد استفاده می‌شود.

تکنیک و متد اجرای تحقیق در پژوهش‌های علمی

در پژوهش‌های علمی و نگارش پایان نامه هر روش تحقیقی که انتخاب شود می‌بایست با تکنیک خاصی اجرا گردد. به طور معمول در نوشتن پایان نامه از چند تکنیک استفاده می‌شود. تکنیک‌ها و روش‌های انجام تحقیق به صورت اسنادی و بررسی اسناد، مصاحبه، مشاهده و مستندسازی قابل انجام و تقسیم بندی است.

ابزار تحقیق در نگارش پایان نامه

وسایل و لوازم مورد استفاده محقق برای انجام تحقیق را ابزار تحقیق گویند. بدیهی است هر یک از روش‌های تحقیق نام برده شده، از ابزار تحقیق مخصوصی استفاده می‌کنند. برای مثال: در روش تحقیق اسنادی، فیش برداری ابزار مورد استفاده است ولی در روش تحقیق مصاحبه‌ای، فیش برداری کمکی نخواهد کرد و می‌بایست از ابزار پرسشنامه استفاده کرد. استفاده از دوربین هم ابزار مناسبی برای روش تحقیق مشاهده‌ای است. هر کدام از این ابزارها تکنیک‌های خاصی دارند که نیازمند بررسی بیشتر است.

فرایند سازمان‌دهی انجام تحقیق

در پژوهش‌های علمی فرایند سازمان‌دهی انجام یک تحقیق، متناسب با نوع تحقیق انجام می‌شود که عمدتاً به ۴ صورت است:

الف-فرایند خطی (بورگس)

فرایند خطی به گونه‌ای است که مراحل انجام یک تحقیق به صورت توالی و پشت سرهم سازمان‌دهی شده و در یک خط مستقیم قرار دارد. در واقع هر مرحله از تحقیق وابسته به مرحله قبلی بوده و به مرحله بعدی منتهی خواهد شد.

ب-فرایند گام به گام (کن)

در فرایند گام به گام مثل فرایند خطی، مراحل تحقیق در فواصل معینی با یکدیگر مرتبط می‌باشند ولی لزوماً به صورت خطی سازمان‌دهی و تنظیم نمی‌شوند.

ج-فرایند حلقوی (رودستام و نیوتون)

در فرایند حلقوی تحقیق، مراحل تحقیق بر یکدیگر تأثیر گذاشته و به شکل حلقه‌هایی سازمان‌دهی می‌شوند. تأثیر مراحل در این فرایند غیرقابل انکار است.

د-فرایند حلزونی (لاکستر)

در فرایند حلزونی، ترکیبی از فرایندهای قبلی با هم ادغام شده و مراحل تحقیق پیچیده‌ای را به وجود آورده است. این نوع در موارد خاص و تحقیقات بسیار پیچیده به کار گرفته می‌شود. از ویژگی‌های فرایند حلقوی این است که از همه نقاط می‌توان وارد شد و فرایندی بدون پایان است. فرایند حلقوی امکان بازنگری اقدامات و بازگشت محقق به نقطه شروع را دارا می‌باشد.

نتیجه گیری: با توجه به انواع روش تحقیق و اهمیتی که در نگارش پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا دارند، بهتر است با تأمل بیشتری به این مهم پرداخته شود. انتخاب روش تحقیق در نوشتن پایان نامه فرمول خاصی ندارد و نمی‌تواند کلی و برای همه پایان نامه‌ها از یک روش واحد استفاده کرد. با توجه به نوع و موضوع پایان نامه می‌بایست روش تحقیق مناسب انتخاب شود. آنچه باید در نظر گرفت این است که روش تحقیق انتخابی باید مفاهیم و مصادیق روشن و صریحی را در هر مرحله از فرایند تحقیق به درستی مشخص کند. پایان نامه تأثیر بسیاری بر سرنوشت و آینده دانشجو دارد و نباید در نگارش پایان نامه سهل انگاری کرد.